Witold Sadowski, Litania i poezja: Na materiale literatury polskiej od XI do XXI wieku, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011.
Pierwsza w nauce polskiej monografia litanii napisana przez literaturoznawcę z wykorzystaniem metod poetyki historycznej i teoretycznej. Książka zawiera zwięzłą rekonstrukcję genezy litanii w kulturach starożytnych. Dogłębnie i wieloaspektowo przedstawia sposób powiązania gatunku z chrześcijańskim obrazem świata. Bada obecność litanii w literaturze polskiej od XI do XXI wieku jako tysiącletni proces przenikania się elementów religijnych i poetyckich. Opisuje udział litanii w narodzinach lub rozwoju innych gatunków literackich (akatyst, credo, godzinki i inne). Metody wersologii używa do oceny wpływu litanii na kształtowanie się form wiersza polskiego, zwłaszcza w poezji współczesnej (Hartwig, Podsiadło, Różewicz, Twardowski, Wierzyński, Wojaczek i inni). Porusza charakterystyczne dla kultury polskiej zjawiska nadreprezentatywności litanii pisanych przez kobiety (Konopnicka, Iłłakowiczówna, Kamieńska, Szymborska) oraz zawłaszczenia przez poezję nurtu litanii patriotycznych (wzorce litanii Mickiewicza i Ujejskiego). Książka napisana przystępnym językiem prezentuje litanię jako formę dynamiczną, wyposażoną w bogaty, nadal nie wyeksploatowany potencjał znaczeniowy i artystyczny.
Książka na stronie wydawnictwa.
Spis treści
Wprowadzenie
Nazwa litanii. Przedmiot litanii. Pojęcie litanii
POETYKA LITANII
Rozdział pierwszy. Geneza litanii w aspekcie formalno-kompozycyjnym
1.1. Gen ektenialny
1.2. Gen polionimiczny
Litania słoneczna. Litania do Wszystkich Świętych
1.3. Gen chairetyzmiczny
Wielki Akatyst. Chairetyzmy. Gałąź wschodnia: akatyst. Gałąź zachodnia: litanie maryjne
Rozdział drugi. Genotyp litanii
2.1. Genotyp i stereotyp
Litania i czasowniki. Narracja litanijna. Wydarzenia. Przeżycie. Zapaść i restauracja gatunku
2.2. Przykład z Iwaszkiewicza
Rozdział trzeci. Kto i do kogo mówi w litanii poetyckiej
3.1. Układ komunikacyjny
Układ komunikacyjny w litanii. Autor wewnętrzny w litanii. Trzeci wymiar egzegezy formuł w litanii modlitewnej
3.2. Wojciech Bąk Modlitwa do Marii Matki
Trzeci wymiar egzegezy formuł w litanii poetyckiej. Qui pro quo
Rozdział czwarty. Wiersz litanijny
4.1. Śpiew ― recytacja ― zapis
Litania w śpiewie. Litania w zapisie. Litania w recytacji
4.2. Litania wierszem a wiersz syntagmotoniczny
Litania wierszem. Wiersz syntagmotoniczny
4.3. Problem dyferencji syntagmotonizmu
Syntagmotonizm a kompozycje nienumeryczne. Fikcja rytmiczna
4.4. Wobec pamięci prozodyjnej
Pamięć prozodyjna. Ścieżki odwołań do pamięci prozodyjnej
4.5. Podsumowanie
HISTORIA POLSKIEJ LITANII POETYCKIEJ
Rozdział piąty. Litanie polskiego średniowiecza
5.1. Od litanii Gertrudy do litanii Nawojki
Litania ektenialna z Kodeksu Gertrudy. Litania chairetyzmiczna z Kodeksu Gertrudy. Litania chairetyzmiczna z Modlitewnika Nawojki
5.2. Początki litanii poetyckiej w Polsce
Typ pierwszy. Typ drugi. Strefa pośrednia między typem pierwszym a drugim. Typ trzeci. Typ czwarty. Strefa pośrednia między typem trzecim i czwartym
5.3. Produktywność gatunkowa: różaniec, koronka, tropy do Kyrie
Rozdział szósty. Kryzys i metamorfoza: od XVI do I połowy XVIII wieku
6.1. Zapaść
6.2. Poetyckość litanii modlitewnej
6.3. Powrót do mitologii
6.4. Produktywność gatunkowa
Akatyst. Lament. Godzinki. Ogród. Elogium. Preambulum
Rozdział siódmy. Przełom Oświecenia
7.1. Problematyka publiczno-państwowa w litanii
7.2. Baka ― Benisławska ― Naruszewicz ― Drużbacka
Józef Baka. Konstancja Bonisławska. Adam Naruszewicz. Elżbieta Drużbacka
7.3. Litania ― gatunek kobiecy?
Rozdział ósmy. Od Mickiewicza do Norwida
8.1. Adam Mickiewicz Litania pielgrzymska
8.2. Kornel Ujejski
8.3. Maria Konopnicka
8.4. Produktywność gatunkowa: credo
8.5. Litanie maryjne Deotymy i Norwida
Kompozycja. Porównanie. Wnioski
Rozdział dziewiąty. Od Zawistowskiej do Lieberta
9.1. Młodopolskie intensyfikacje, zaprzeczenia i dezintegracje
Modyfikacje. Zaprzeczenia. Dezintegracje
9.2. Produktywność gatunkowa: proza poetycka, alba, serenada, gazela
9.3. Litanie poetyckie Dwudziestolecia
Kazimiera Iłłakowiczówna. Julian Ejsmond Litania do Matki Boskiej. Jerzy Liebert Litania do Marii Panny
Rozdział dziesiąty. Przełom lat 1939 ― 1955
10.1. Kazimierz Wierzyński
10.2. Od litanijnego obrazu świata do obrazów litanijnego świata
Rozdział jedenasty. Współczesne polskie litanie poetyckie
11.1. Obrzeża
Zbigniew Herbert i Aleksander Rymkiewicz. Roman Brandstaetter i Jan Paweł II
11.2. Nurt główny
Tadeusz Różewicz, Julia Hartwig, Wisława Szymborska. Od Kazimierza Wierzyńskiego do Janusza St. Pasierba. Jan Twardowski. Rafał Wojaczek i Jacek Podsiadło. Anna Kamieńska. Włodzimierz Słobodnik, Jerzy Harasymowicz, Wiktor Woroszylski. Jarosław Klejnocki
Zakończenie